Του Ιωάννη Β. Αθανασόπουλου
Ιστορικού
Το φθινόπωρο του 1942 τα πρώτα μέλη της Βρετανικής Συμμαχικής Αποστολής (στο εξής ΒΣΑ) πέφτουν στα βουνά της κατεχόμενης Ελλάδας, με στόχο να συνεργαστούν με τους αντάρτες για να ανατινάξουν την γέφυρα του Γοργοποτάμου.
Με την περιπέτεια αυτή ξεκινά το έργο της η ΒΣΑ. Κοινός στόχος όλων ήταν το χτύπημα του κατακτητή. Αυτό έλεγαν οι αντιστασιακές οργανώσεις, αυτό πρέσβευε και η ΒΣΑ. Τα πρώτα μέλη που έφτασαν στην Ελλάδα για την πραγμάτωση της επιχείρησης Harling ήταν οι: Έντυ Μάγιερς, Κρις Γουντχάουζ, Θέμης Μαρίνος, Τομ Μπάρνς, Άρθουρ Έντμοντς, Τζον Κούκ, Ντένις Χάμσον, Νατ Μπάρκερ, Ίντερ Γκίλλ, Νταγκ Φίλιπς, Λεν Γουίλμοτ και Μάϊκ Τσίττις. Από τις πρώτες επαφές αρχίζουν να αντιλαμβάνονται τους πολιτικούς και στρατιωτικούς σκοπούς του κάθε ηγέτη των δύο κυριοτέρων οργανώσεων αλλά και την προθυμία τους για συνεργασία μαζί τους, αρχής γενομένης με την επιχείρηση στο Γοργοπόταμο.
Στόχος του παρόντος άρθρου, είναι να παρουσιάσει την προσωπικότητα του Ναπολέοντα Ζέρβα και του Άρη Βελουχιώτη, μέσα από τη ματιά των συμμάχων που έπεσαν στα βουνά της Ελλάδας αρχικά για την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου, αλλά και αργότερα όταν αποφάσισαν οι Βρετανοί να ενισχύσουν και να οργανώσουν το ελληνικό αντάρτικο. Η άποψη της Βρετανικής Συμμαχικής Αποστολής για τις οργανώσεις και τις προσωπικότητες τους, θεωρείται και είναι αντικειμενική. Ή τουλάχιστον πιο αντικειμενική από τις απόψεις πολλών -όχι όλων- που συμμετείχαν στο αντάρτικο σε οργανώσεις. Γιατί βλέπουμε πως στην ιστοριογραφία της περιόδου υπάρχουν ορισμένοι που προσπαθούν να αλλοιώσουν ή να αφανίσουν αυτές τις μαρτυρίες, μόνο και μόνο επειδή δεν τους είναι αρεστές. Αυτό εξέφρασε το 1995 ο Έντυ Μάγιερς, ο πρώτος αρχηγός της Συμμαχικής αποστολής, σε συνέντευξή του στον Οικονομικό Ταχυδρόμο. Στο ερώτημα αν τα όσα αναφέρονταν τότε στην Ελλάδα, με αφορμή τη συμπλήρωση 50 χρόνων από την εθνική αντίσταση, εξέφραζαν την ιστορική και αντικειμενική αλήθεια απάντησε:
"Όχι κάθε άλλο. Κατά μέγα μέρος απεικονίζουν αποκλειστικά τα συμβάντα από τη διαστρεβλωμένη άποψη των Κουμμουνιστών. Γνωρίζετε ότι πολλές ομάδες άλλων αντιστασιακών οργανώσεων, εκτός ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, αφοπλίζονταν με τη βία από τον ΕΛΑΣ, σχεδόν αμέσως μόλις άρχιζαν να σχηματίζονται. Όπως είχα διατυπώσει προ πενήντα ετών, που ήταν και η άποψη της Βρετανικής κυβερνήσεως, το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ είχε πρωταρχικό μέλημα την κομμουνιστική κυριαρχία επί της Ελλάδος μετά το τέλος του πολέμου. Το 90% των απλών ανταρτών του ΕΛΑΣ, στην αρχή νόμιζαν ότι πολεμούσαν μόνο για την Ελλάδα, όχι για την επίτευξη των μεταπολεμικών σκοπών των αρχηγών του ΕΑΜ. Το γεγονός, ότι σήμερα νεαροί καθηγητές πανεπιστημίων και δυστυχώς νεαροί δάσκαλοι διδάσκουν στα πανεπιστήμια και τα σχολεία ότι το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ ήταν η μόνη αντιστασιακή οργάνωση που πολεμούσε κατά των Γερμανών, με θλίβει βαθύτατα γιατί ασφαλώς δεν είναι αλήθεια. Οι αντιστασιακές οργανώσεις ΕΔΕΣ και ΕΚΚΑ συνείσφεραν συχνά πολύ περισσότερα στην πολεμική προσπάθεια των συμμάχων, από τον ΕΛΑΣ. Υπήρχαν περίοδοι κατά τις οποίες είχα τη γνώμη ότι ασφαλώς θα τα καταφέρναμε καλύτερα χωρίς αυτούς (ΕΑΜ-ΕΛΑΣ). Από στρατιωτικής πλευράς θα είχαμε καλύτερα αποτελέσματα".
Μετά από αυτή την μικρή εισαγωγή, ήρθε η ώρα να εξακριβώσουμε τι είδους εντύπωση προκάλεσε στους Βρετανούς, ο χαρακτήρας και η συμπεριφορά του καπετάνιου του ΕΛΑΣ. Και κατά πόσο οι απόψεις τους ταιριάζουν μεταξύ τους. Ο Έντυ Μάγιερς, ο επικεφαλής των Βρετανών σαμποτέρ, που έπεσε στα βουνά της Γκιώνας και πρώτος αρχηγός της Αποστολής, στο βιβλίο του "Η Ελληνική Περιπλοκή" γράφει για τον Άρη (σελ. 69): "Ήταν κοντός άντρας, στο ίδιο ύψος με τον Ζέρβα, αλλά πιο γεροδεμένος απ' αυτόν. Η μακρυά, μαύρη του γενειάδα, που εξισορροπούνταν από το μαύρο, γούνινο, κοζάκικο καπέλο του, έδινε στο πρόσωπό του μιά ήπια, σχεδόν καλογερίστικη έκφραση, αλλά τα μάτια του ήταν βαθιά χωμένα στις κόγχες τους και -εκτός όταν χαμογελούσε- έριχναν μια αγριάδα στα χαρακτηριστικά του, που δεν χαλάρωναν παρά μονάχα όταν έπινε κρασί. Σιωπηλός και με αυστηρή έκφραση, μου έδινε την εντύπωση ότι είναι σε διαρκή επιφυλακή ενάντια σε κάποιον ή σε κάτι".
Αργότερα αναφερόμενος στη διπλή διάλυση του Ψαρρού, από τον Άρη την άνοιξη και το καλοκαίρι του '43, ο Μάγιερς μόλις ρώτησε τον Βελουχιώτη με ποιο δικαίωμα προέβη στην πράξη αυτή, πήρε την απάντηση, ότι είχε λάβει διαταγή από το ΚΚΕ: "καμιά άλλη ομάδα εκτός από τον ΕΛΑΣ να μην υπάρχει στην Ρούμελη" (σελ. 170). Ο Άρης διακρίθηκε ως επί το πλείστον, για τις επιθέσεις του κατά άλλων αντιστασιακών οργανώσεων, δηλαδή κατά άλλων Ελλήνων, παρά για επιθέσεις κατά των κατακτητών. Κάτι που πιστοποιεί και ο Κρίς Γουντχάουζ, στο επικό "Μήλο της Έριδος" (έκδοση ΔΟΛ, σελ. 98). Επιπλέον, είναι γνωστή σήμερα η πίστη, της τότε ηγεσίας το ΚΚΕ, στη βία σαν ένα μέσο για την επίτευξη του σκοπού τους. Τον ρόλο αυτό ανέλαβε πρωταγωνιστικά ο Άρης Βελουχιώτης. Γράφει ο Γουντχάουζ (σελ. 100): "ο Άρης Βελουχιώτης, για να αναφερθούμε μόνο σ' αυτόν, ήταν γνωστό ότι πυροβόλησε ο ίδιος και σκότωσε έναν από τους ανθρώπους του, επειδή έκλεψε μια κότα. Περιττό να πούμε πόση ήταν η σκληρότητα για το πολύ πιο φοβερό αμάρτημα της προδοσίας". Μάλιστα αναφέρει στο πόνημά του και ταυτόχρονες επιθέσεις του Άρη και των Γερμανών κατά του Ζέρβα τον Οκτώβριο του '43 καθώς και την ανακωχή που υπεγράφη μεταξύ ΕΛΑΣ-Γερμανών (σελ. 254). Στη ίδια σελίδα συνεχίζει: "Το BBC, που υποστήριζε ως τώρα θερμά τον ΕΛΑΣ, αποκαλούσε τώρα τον Άρη Βελουχιώτη εγκληματία πολέμου - κατηγορία που εκείνος έκανε ό,τι μπορούσε για να την δικαιώσει, ενεργώντας συλλήψεις και επιθέσεις εναντίον Βρετανών και Ελλήνων μελών της ΣΣΑ. Στη Βουλή των Κοινοτήτων, ο Τσώρτσιλ, βασισμένος σε καταγγελίες prima facie, κατηγόρησε τον ΕΛΑΣ ότι δολοφόνησε Βρετανό αξιωματικό".
Στο βιβλίο του "Ο Αγώνας για την Ελλάδα, 1941-1949" (σελ. 136), αναφερόμενος στον Βελουχιώτη γράφει: "[...] Κάποτε ισχυρίστηκε ότι προτιμούσε να εκτελέσει δέκα αθώους παρά να αφήσει ελεύθερο έναν ένοχο. Ο κόσμος έλεγε ότι ήταν σαδιστής και, παρεμπιπτόντως, ομοφυλόφιλος. Ο Σαράφης αρνείται το σαδισμό, υπάρχουν όμως πολλοί αυτόπτες μάρτυρες του ότι ήταν έτοιμος να σκοτώσει με τα χέρια του ή να παρακολουθήσει σκοτωμούς. Είχε μαζέψει γύρω του μια σωματοφυλακή από άνδρες που ξεχώριζαν σε αγριότητα από τον υπόλοιπο ΕΛΑΣ (μερικοί απ' αυτούς ήταν επαγγελματίες ληστές). Σύμμαχοι αξιωματικοί είδαν τον Άρη ή σωματοφύλακές του να εκτελούν Ιταλούς κρατουμένους, ζωοκλέφτες, πράκτορες του εχθρού, με όλα τα εξωτερικά γνωρίσματα της απόλαυσης".
Μία ακόμα σημαντική μαρτυρία, θεωρείται και αυτή του Ταγματάρχη Μπιλ ή Ουίλιαμ Τζόρνταν. Έπεσε στην Ελλάδα τον Δεκέμβριο του 1942. Έμεινε δεκαπέντε ολόκληρους μήνες στα βουνά της Ηπείρου και της Αιτωλοακαρνανίας, σαν εκπαιδευτής ειδικών τμημάτων κρούσεως και καταστροφών. Έδωσε επικεφαλής τμημάτων του ΕΔΕΣ πολλές μάχες κατά των Γερμανοϊταλών. Είχε άμεση γνώση και επαφή τόσο με τον ΕΔΕΣ και τον ΕΛΑΣ, όσο και με τους αρχηγούς τους. Στο βιβλίο του "ΕΑΜ, η αλήθεια για το Ελληνικό δράμα", σ.σ. 20-23, έγραψε τις εμπειρίες του για τον Άρη: "Ήταν ο Κόκκινος Φύρερ της Ελλάδος. Και επειδή ήτανε σατανικά ικανός, κατώρθωσε να παρασύρη χιλιάδες Έλληνες στον πόλεμο εναντίον άλλων Ελλήνων, στη σφαγή των αδελφών τους. Με άλλα λόγια, έθεσε σ' εφαρμογή την Κομμουνιστική θεωρία. [...] Κατά τα αμέσως επόμενα χρόνια, καταδικάστηκε επανειλημμένως για εγκλήματα του κοινού ποινικού δικαίου, αρχίζοντας από την πλαστογραφία και την κλοπή και φτάνοντας στην ομοφυλοφιλία. 'Ήταν εκ γενετής διαστραμμένος και σαδιστής".
Και συνεχίζει ο Τζόρνταν: "Εξαιρετικά έξυπνος και γερά μορφωμένος είχε πάει στη Ρωσία, όπου και είχε εκπαιδευτή στην επαναστατική τακτική. [...] Ήταν αναμφισβήτητα ικανός άνθρωπος με ισχυρό χαρακτήρα. Προ παντός όμως ήταν εγκληματίας. Εξ αιτίας των άναδρων και φρικαλέων εγκλημάτων του, γρήγορα γέννησε το μίσος και το φόβο από την μια άκρη της Ελλάδος ως την άλλη. [...] Το μαστίγωμα ήταν η αμβρότερη από τις εκδηλώσεις του προς εκείνους που είχανε τη δυστυχία να τον δυσαρεστήσουν. [...] Το αγαπημένο μαρτύριο του Άρη, η μεγαλύτερη του διασκέδαση, ήτανε να χαράζη βαθειά το κορμί των θυμάτων και να χύνη καυτό λάδι μέσα στις πληγές. Συχνά, για ποικιλία, προτιμούσε να παραγεμίζει τις τομές με αλάτι. Ένα άλλο από "τ' αστεία του ζωηρού αυτού παιδιού" ήτανε να κόβη τους μαστούς των γυναικών ή να ξεριζώνει τ΄αυτιά των δημάρχων και προέδρων κοινοτήτων των χωριών που δεν είχαν εκδηλώσει μεγάλον εαμικό ενθουσιασμό".
Τελειώνει λέγοντας: "[...] Διοικούσε τον ΕΛΑΣ με ατσαλένια και αμείλικτη πυγμή και δεν επέτρεπε ποτέ σε κανέναν αξιωματικό ή αντάρτη να ξεφύγη από τη γραμμή που αυτός είχε χαράξει και που έπρεπε να οδηγήση σ' ένα μοναδικό αντικειμενικό σκοπό: την Ερυθρή Επανάσταση. [...] Ο Άρης ποτέ δεν αρνήθηκε τις φρικαλεότητες που διέπραττε. Απεναντίας. Καμάρωνε για τα εγκλήματά του και παραπονιόταν μάλιστα πως του καταλογίζανε λιγώτερους φόνους από όσους είχε διαπράξει στην πραγματικότητα".
Αξιοσημείωτη είναι και η άποψη του Ντέιβιντ Ουάλλας, στην απόρρητη έκθεσή του τόσο για τον Βελουχιώτη όσο και για τον ΕΛΑΣ γενικότερα. Για το ΕΑΜ αναφέρει (σ.σ. 60-61): "Το ΕΑΜ αποτελεί πολύ μεγαλύτερη οργάνωση από τον ΕΔΕΣ, παρότι θα συγκέντρωνε λιγότερους οπαδούς αν οι αληθινοί σκοποί του ήταν γνωστοί και οι άνθρωποι ελεύθεροι να εκφράσουν την άποψή τους...Τον πρώτο καιρό, η αποτελεσματικότητα και η ευρεία εξάπλωσή του στηρίχτηκαν στη βία. Όλα τα αγαθά και οι υπηρεσίες επιτάσσονταν ως αναγκαία, ενώ ο Ζέρβας ανέκαθεν πλήρωνε γι' αυτά που χρησιμοποιούσαν οι ομάδες του. Όταν χρειαζόταν, αυτή τη μη δημοφιλή επίταξη την επέβαλλαν με λεηλασίες, βασανιστήρια, βιασμούς και φόνους".
Για τον Άρη, ανέφερε ότι ήταν οπαδός της σκληρής γραμμής και δεν δεχόταν πρόθυμα ορισμένες αποφάσεις της Κεντρικής Επιτροπής, που συνιστούσαν μετριοπάθεια. Χαρακτηριστική περίπτωση το καλοκαίρι του 1943, μετά τις επιθέσεις του ΕΛΑΣ κατά του Σαράφη, του ΕΔΕΣ στο Θέρμο και στον Ψαρρό, ο Ορφέας Βλαχόπουλος πιεσμένος και από τη συμμαχική αποστολή, σε δημόσια συγκέντρωση παρουσία Βρετανών παραδέχθηκε τις ακρότητες του ΕΛΑΣ. Πάνω σ' αυτό ο Ουάλλας αναφέρει τη στάση του Άρη (σελ.73): "Ο Άρης με απροθυμία και ανυπομονησία. Εκείνος, αν έβρισκε την ευκαιρία, θα γινόταν αμέσως ανεξάρτητος". Μάλιστα αναφέρει και ομιλία του Βελουχιώτη στις 7 Ιουλίου 1943: "Μετά την επιτυχή εκπλήρωση του πρώτου μας σκοπού, της εκδίωξης των εισβολέων, η επίτευξη του δεύτερου σκοπού μας, της εξασφάλισης της εξουσίας του λαού, είναι επίσης εγγυημένη. Υπάρχουν,δυστυχώς, μερικοί κακοί Έλληνες που προτιμούν να παραμείνουμε σκλάβοι, παρά να πάρει ο λαός στα χέρια του τη μοίρα του. Εναντίον τους πρέπει να πολεμήσουμε, με μεγαλύτερη σκληρότητα απ' ό,τι απέναντι στους εισβολείς".
Χαρακτηριστική είναι και η μαρτυρία του μεγάλου αγωνιστή και πατριώτη Θέμη Μαρίνου, στην πρώτη συνάντησή του με τον Άρη λίγες μέρες μετά την απόβασή των συμμάχων στα βουνά. Στο βιβλίο του "Αποστολή Harling-1942" σελ. 73, ο Θέμης Μαρίνος αναφέρει: "Όταν με το θερμό χαιρετισμό μου του ευχήθηκα και για την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου 1940 που ήταν την προηγούμενη μέρα, βρήκα πολύ ψυχρή ανταπόκριση. Με ρώτησε τι ήταν αυτή η 28η Οκτωβρίου και όταν του το θύμισα, γέλασε περιφρονητικά... ο Άρης δεν έβλεπε με καλό μάτι την ξαφνική εμφάνιση αξιωματικών από τη Μέση Ανατολή στα λημέρια του". Συνεχίζει ο Μαρίνος περιγράφοντας την εκμετάλλευση των μελών της συμμαχικής αποστολής από τον Άρη, για τη στρατολόγηση ανταρτών (σελ. 77): "Στο συγκεκριμένο πλήθος μίλησε ο Άρης για εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα, αποφεύγοντας πολιτικολογίες, με σκοπό τη στρατολόγηση ανταρτών. Ας σημειωθεί ότι όταν πρωτοεμφανίστηκαν ομάδες του ΕΛΑΣ στην ύπαιθρο, ο κόσμος ήταν επιφυλακτικός και δεν προσχωρούσε στις τάξεις του, πρώτον γιατί έβλεπε πως περιλάμβαναν και ληστοφυγόδικους και δεύτερο γιατί κύριος στόχος τους ήταν οι σταθμοί της χωροφυλακής με σκοπό τον αφοπλισμό των ανδρών της και το κάψιμο των αρχείων της. Όταν άλλαξε τακτική ο ΕΛΑΣ κι άρχισε να μπαίνει στα χωριά με ελληνικές σημαίες και πατριωτικά τραγούδια όπως στη προκείμενη περίπτωση, οι νέοι σιγά-σιγά ξεθάρρεψαν και προσέρχονταν εθελοντικά στις τάξεις του. Αργότερα, με την εδραίωση του ΕΑΜ στις περιοχές υπό τον έλεγχό του, η στρατολόγηση έγινε υποχρεωτική ή αναπόφευκτη". Μετά από ένα χρόνο περίπου, ο Μαρίνος υπέστη φρικτά βασανιστήρια από τον Άρη στα Θεοδώριανα.
Τέλος, είναι άξιο αναφοράς ένα άρθρο του διακεκριμένου ιστορικού ερευνητή, Πέτρου Μακρή-Στάικου, στην εφημερίδα "Εστία", την 14η Μαΐου 2005. Στο άρθρο αυτό, ο ερευνητής αναφέρει ότι "το Μάιο του 2003 τα Βρετανικά Αρχεία (The National Archives - Public Record Office) έδωσαν στη δημοσιότητα μια νέα σειρά, 14.000 περίπου, ατομικών φακέλων, που περιέχουν στοιχεία για το προσωπικό της Special Operations Executive (SOE) της βρετανικής μυστικής υπηρεσίας. [...] Στους ατομικούς φακέλους των στελεχών και πρακτόρων της SOE περιλαμβάνεται, παραδόξως, και εκείνος του Θανάση Κλάρα ή Άρη Βελουχιώτη ή "Μιζέρια", με στοιχεία HS 9/1524/3. Είχε χαρακτηρισθεί "κλειστός για 84 χρόνια" αλλά άνοιξε πριν λίγες εβδομάδες, με πρωτοβουλία του γράφοντος. Αποτελείται από 9 εκθέσεις Ελλήνων και Βρεταννών (Nat Barker. Θέμης Μαρίνος, λοχαγός Αγγελάτος, ταγματάρχης Wright, λοχαγός Gibson κ.α), που υπήρξαν αυτόπτες μάρτυρες των θηριωδιών του ή θύματα βιαιοπραγίας εκ μέρους του".
Επιπλέον, αναφέρεται στο φάκελο και η σκέψη των Βρετανών να απαγάγουν τον Κλάρα και να τον δικάσουν για εγκληματία πολέμου αλλά τελικά εγκαταλείφθηκε η ιδέα για να μην ηρωoποιηθεί ο Βελουχιώτης ακόμη περισσότερο από την κομμουνιστική προπαγάνδα. Υπάρχουν ξεκάθαρες υπόνοιες ότι ο Βελουχιώτης υπήρξε πράκτορας των Βρετανών κάτι που προκαλεί έκπληξη. Ο Μακρής-Στάικος γράφει: "Και ο φάκελος συμπληρώνεται με μία φαιδρή επιστολή του συνταγματάρχη της SOE Καίρου, Guy Tamplin, του "κακού δαίμονα της Ελλάδος", όπως τον χαρακτήριζαν στο Κάιρο. Απαντώντας σε ερώτημα αναφορικά με τον Βελουχιώτη, στις 4.5.1943 γράφει, μεταξύ άλλων: Έχουμε ωστόσο, την εντύπωση, ότι ο κ. Τσουδερός συγχέει τον Άρη με κάποιον άλλο. Από ό,τι γνωρίζουμε σχετικά με την συμπεριφορά του απέναντί μας, δεν παρέχει δείγματα ότι είναι αμετανόητος κομμουνιστής". Το δεδομένο είναι ότι ο φάκελος του Βελουχιώτη συντάχθηκε για να πιστοποιηθεί και για να αποδειχθεί ότι υπήρξε εγκληματίας πολέμου. Οι εξελίξεις όμως, μετά την Βάρκιζα και την αποκήρυξη του από το ΚΚΕ πρόλαβαν τα γεγονότα.
*Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην "Ελεύθερη Ώρα", στις 30.12.2021.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου