του Ιωάννη Β. Αθανασόπουλου
ιστορικού
Το Σαββατοκύριακο που μας πέρασε κυκλοφόρησε μαζί με την εφημερίδα "Τα Νέα", ο β' τόμος της σειράς Versus. Μεγάλοι αντίπαλοι από την Παγκόσμια και τη Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία. Στις σελίδες 20-33 του αφιερώματος τα δύο πρόσωπα που συγκρίνονται είναι ο πρωτοκαπετάνιος του ΕΛΑΣ Άρης Βελουχιώτης και ο ηγέτης των Εθνικών Ομάδων του ΕΔΕΣ, Στρατηγός Ναπολέων Ζέρβας. Η συγγραφή του κειμένου ανήκει στον κ. Ευάγγελο Χεκίμογλου.
Όπως γράφει και ο ίδιος στην αρχή του αφιερώματος σπάνια μέχρι σήμερα έχει υπάρξει βιβλίο, άρθρο ή ντοκιμαντέρ για τις δύο αυτές προσωπικότητες που να μην προκάλεσε αντιδράσεις και διαμαρτυρίες. Ο γράφων τις γραμμές αυτές, σαν βιογράφος του Ζέρβα αλλά και σαν συγγραφέας της συγκριτικής μελέτης των δύο πολέμαρχων, το έχει διαπιστώσει και από την καλή και από την ανάποδη. Παρόλα αυτά, το παρόν άρθρο θέλει να επισημάνει κάποιες αστοχίες και ανακρίβειες σχετικά με το πρόσωπο του Ζέρβα που υπέπεσαν στην αντίληψη μου που αφορούν αποκλειστικά και μόνο γεγονότα ξεκάθαρα και αποδεδειγμένα.
Πρώτη αστοχία αποτελεί ο ατυχής, κατά την άποψη μου, υπότιτλος της σελίδας 27 "Ο Ζέρβας γράφει, ο Άρης οργανώνει". Προϊδεάζει τον μέσο αναγνώστη, που συνήθως μένει στα μεγάλα γράμματα, πως ο πρώτος πολιτικολογούσε θεωρητικά και ο δεύτερος ενεργούσε για την προετοιμασία του αντάρτικου. Η αντίληψη αυτή παγιώνεται ακόμη περισσότερο στο κείμενο:
Όσο το περιβάλλον του Ζέρβα συζητούσε το θεωρητικώς ενδιαφέρον καταστατικό της (ιδιαίτερα η φράση "οιαδήποτε και αν είναι η έκβασις του πολέμου" δικαιολογούσε μακρές συζητήσεις), τον Νοέμβριο του 1941, ο Κλάρας έλαβε εντολή από την Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ να πάει στη Ρούμελη για να εξετάσει επιτόπου τις δυνατότητες ανάπτυξης αντάρτικου κινήματος".
Δεν αναφέρεται καθόλου το γεγονός πως ήδη από τα μέσα του 1940 και μέχρι τον Μάρτιο του 1941 ο Ζέρβας πραγματοποιεί συναντήσεις με τον Άγγλο Ναύαρχο Τερλ για την δημιουργία αντάρτικου και γνωστοποιεί τις απόψεις του στους συμμάχους για τον τρόπο που θα έπρεπε να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά οι δυνάμεις του Άξονα. Αποσιωπώντας το γεγονός αυτό δίνεται λανθασμένα η εντύπωση πως ο ένας αδρανούσε ενώ ο άλλος προετοιμαζόταν.
Δύο άλλες ανακρίβειες μπορούν να εντοπιστούν στην ίδια σελίδα. Η μία έχει να κάνει με το πως έβλεπε ο Πλαστήρας το αντάρτικο:
Ο δεύτερος στόχος του Πλαστήρα μορφοποιήθηκε το καλοκαίρι του 1941, καθώς εκδηλώνονταν οι αυθόρμητες αντιστασιακές αντιδράσεις, και ήταν ο σχηματισμός ενόπλων σωμάτων που θα δρούσαν στην ύπαιθρο. Έστειλε, έτσι, το στενό συνεργάτη του Κομνηνό Πυρομάγλου στην Ελλάδα τον Σεπτέμβριο του 1941, για να προωθήσει το αντάρτικο.
Πραγματικά πρόκειται για θέση που διαστρέφει πλήρως την ιστορική πραγματικότητα. Ο Πλαστήρας, όπως είναι γνωστό και αποδεδειγμένο, ήταν κατά του ΟΧΙ και της Αντίστασης κατά του Άξονα γιατί τα θεωρούσε επιζήμια για τον τόπο. Έστειλε τον Πυρομάγλου στην Ελλάδα γιατί ο ΕΔΕΣ αρχικά ήταν πολιτική οργάνωση που είχε ιδρυθεί το 1937 για να ανατρέψει τον Μεταξά και το καθεστώς της 4ης Αυγούστου. Μετά τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του '40 και την είσοδο των Γερμανών στην Ελλάδα, ο Πλαστήρας και το περιβάλλον του αποσκοπούσαν στη δημιουργία μιας φιλογερμανικής κυβέρνησης υπό τον ίδιο για να διαχειριστεί όπως ήθελε την κατάσταση. Δεν ενδιαφέρονταν λοιπόν ο Πλαστήρας για τη συγκρότηση ένοπλων αντάρτικων τμημάτων! Ουδέποτε αναγνώρισε τον ΕΔΕΣ ως αντάρτικη οργάνωση και τον Ζέρβα ως πολέμαρχο των βουνών. Όπως μάλιστα ο Πλαστήρας είπε στον Ζέρβα αρχές του 1945 στην Αθήνα, συμφωνούσε για τον πολιτικό αγώνα αλλά για τον αντάρτικο όχι διότι έβλαψε τον τόπο! Περισσότερες λεπτομέρειες για τη σχέση Πλαστήρα-Ζέρβα μπορεί όποιος θέλει να βρει στο πρόσφατο έργο μου "Στρατηγός Ναπολέων Ζέρβας (1891-1957) ιστορική βιογραφία", Πελασγός, Αθήνα 2020 καθώς και στο μνημειώδες έργο του Ηρακλή Πετιμεζά "Εθνική Αντίσταση και κοινωνική επανάσταση, Ζέρβας και ΕΑΜ" που κυκλοφόρησε μετά από αρκετά χρόνια από τις εκδόσεις Ariston Books.
Η έτερη ανακρίβεια έχει να κάνει με την ίδρυση της οργάνωσης που τοποθετείται λανθασμένα στον Οκτώβριο του 1941 ενώ όπως μαρτυρούν όλα τα ηγετικά στελέχη της οργάνωσης και δέχεται η επιστημονική ιστοριογραφία, ο ΕΔΕΣ ιδρύθηκε τον Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς.
Ακολούθως στην σελίδα 28 γράφεται πως ο ΕΔΕΣ εμφανίστηκε στα βουνά της Ηπείρου "τον Ιούνιο του 1942" ενώ αυτό συνέβη στις 23 Ιουλίου του '42, αρχικά στον Βάλτο της Αιτωλοακαρνανίας και ακολούθως στην Μεγαλόχαρη της Άρτας. Συνεχίζει ο συγγραφέας αναφερόμενος πως η οργάνωση αναπτύχθηκε περισσότερο από άλλες που ιδρύθηκαν επίσης από απότακτους βενιζελικούς αξιωματικούς και τονίζει πως αυτό δεν θα συνέβαινε "αν δεν επιλεγόταν από τους Βρετανούς ως κύριος βραχίονας για την πολιτική τους στην Ελλάδα και δεν χρηματοδοτείτο αφειδώς από αυτούς".
Η θέση αυτή, εν έτη 2020, έχει ξεπεραστεί και καταρρεύσει διότι υπάρχουν σχετικές μελέτες που δείχνουν πως και γιατί ιδρύθηκε η SOE και με ποια ποσά χρηματοδοτήθηκαν οι οργανώσεις από τους Βρετανούς. Οι μελέτες μόνο για την περίοδο λίγο πριν την έξοδο του Ζέρβα στο βουνό, το καλοκαίρι του 1942 δείχνουν πως ο ΕΛΑΣ μόνο (πέρα από το ΕΑΜ και το ΚΚΕ) εισέπραξε ποσό τουλάχιστον διπλάσιο από τον Ζέρβα. Είναι λυπηρό σε ένα σύγχρονο αφιέρωμα να αναμασάται κομμουνιστική προπαγάνδα της εποχής. Πολλώ δε μάλλον όταν ακόμα περιμένουν οι ιστορικοί και οι ερευνητές να δοθεί μια έκθεση των ποσών που συνολικά εισέπραξε το ΚΚΕ-ΕΑΜ-ΕΛΑΣ από τους καπιταλιστές Βρετανούς.
Συνεχίζουμε στην σελίδα 29 όπου το σχετικό κεφάλαιο αναφέρεται στην προετοιμασία του αντάρτικου:
Το κυριότερο γεγονός των πρώτων μηνών της περιόδου αυτής ήταν ότι ο Άρης Βελουχιώτης πρότεινε στον Ναπολέοντα Ζέρβα σε προσωπική συνάντηση, να αναλάβει εκείνος την ηγεσία του αγώνα ως στρατιωτικός αρχηγός και ο Άρης να συμπράξει ως καπετάνιος (Δεκέμβριος 1942). Τη στιγμή εκείνη και οι δύο μαζί διέθεταν 500 αντάρτες. Ο Ζέρβας δεν αρνήθηκε, αλλά ζήτησε να ληφθεί η απόφαση από τις κεντρικές επιτροπές του ΕΑΜ και του ΕΔΕΣ.
Το νόημα είναι πως ο Ζέρβας απέφυγε την ένωση των δύο οργανώσεων ενώ ο Βελουχιώτης μετά από "προσωπική συνάντηση" του πρότεινε να ενωθούν για το κτύπημα του κοινού εχθρού. Η εντύπωση που θα μείνει στον μέσο αναγνώστη, που δεν έχει γνώση των γεγονότων, είναι πως την ένωση δεν την ήθελε ο κακός Ζέρβας. Για να αντιληφθεί ο καλόπιστος αναγνώστης την πραγματικότητα θα πρέπει να θέσει κάποια ερωτήματα. Που συναντήθηκαν και γιατί οι δύο άνδρες; Πότε και με ποιες προϋποθέσεις;
Η συνάντηση των δύο γίνεται τον Δεκέμβριο του 1942 ένα σχεδόν μήνα μετά τον Γοργοπόταμο. Η συνάντηση δεν ήταν τόσο "προσωπική" όσο αναφέρεται στο αφιέρωμα. Ο Άρης με 400 ένοπλους προσπαθεί να πιάσει τον Ζέρβα στον ύπνο και να τον αφοπλίσει όπως έκανε αργότερα με τον Κωστόπουλο, τον Σαράφη, τον Ψαρρό κλπ. Αφορμή αποτέλεσε η φυγή του Κωστορίζου από τον ΕΛΑΣ με την ομάδα του όταν αντιλήφθηκε ποιοι ελέγχουν τον ΕΛΑΣ μετά τον Γοργοπόταμο αλλά και οι ρίψεις που έριξαν οι Άγγλοι στον Ζέρβα. Ο Άρης νομίζει πως εντάχθηκαν στον Ζέρβα και μετά από σύσκεψη με τους επιτελείς του να αιφνιδιάσουν και να σκοτώσουν τον αρχηγό του ΕΔΕΣ. Τελικά ο αιφνιδιασμός τους απέτυχε και ο Άρης για να δικαιολογηθεί κάνει πρόταση "συγχώνευσης" των δύο οργανώσεων. Η συμφωνία που υπογράφεται στις 28 Δεκεμβρίου 1942 τόνιζε απλά και μόνο την ανάγκη για ενοποίηση, με την προϋπόθεση οι Κεντρικές Επιτροπές των δύο οργανώσεων στην Αθήνα να την εγκρίνουν.
Ούτε η Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ συμφώνησε και ο Άρης στις 7 Φεβρουαρίου 1943 έστειλε νέους όρους για να γίνει η ένωση που βεβαίως ήταν όροι υποταγής και οι οποίοι δεν έγιναν αποδεκτοί από τον Ζέρβα (για τα γεγονότα βλέπε ενδεικτικά τη συγκριτική μελέτη Ζέρβα-Βελουχιώτη, σελ 66-72).
Τέλος, στη σελίδα 30 αναφέρεται πως "ο ίδιος δεχόταν στο στρατό του πρώην συνεργάτες των Γερμανών". Χωρίς να αναφέρονται ονόματα, στοιχεία κλπ. Αντίστοιχα εντάχθηκαν στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ προσωπικότητες όπως ο Σαρηγιάννης, ο Δημάρατος που ήταν συνεργάτες των Γερμανών αλλά δεν αναφέρονται στο κείμενο. Σύμφωνα με την προπαγάνδα του ΚΚΕ-ΕΑΜ-ΕΛΑΣ όποιος δεν ανήκε στον ΕΛΑΣ ήταν εν δυνάμει προδότης. "Προδότης" ήταν ο Σαράφης μέχρι να δεχτεί τη θέση του στρατιωτικού αρχηγού του ΕΛΑΣ. Θέση που είχε προσφερθεί στον "προδότη" Ζέρβα τουλάχιστον τρεις φορές. "Προδότης" ήταν και ο Ψαρρός σύμφωνα με την έκθεση του Άρη που δικαιολογεί την δολοφονία του ηγέτη του 5/42 ΣΕ, η οποία δεν αναφέρεται καν στο αφιέρωμα.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου